Tymczasowe aresztowanie jest osadzeniem podejrzanego w areszcie śledczym, czyli tymczasowym pozbawieniem wolności, na początek na okres nie dłuższy niż 3 miesiące (potocznie mówi się areszt na 3 miesiące). Może być stosowane w stosunku do oskarżonego lub podejrzanego. Oznacza to, że aresztować można jedynie podejrzanego, czyli osobę, której formalnie przedstawiono zarzuty popełnienia określonego przestępstwa. Aresztowanie jest poprzedzone zatrzymaniem (tymczasowym zatrzymaniem) podejrzanego przez Policję (na maks. 48 godzin) i przesłuchaniem. Decyzję podejmuje prokurator, kierując w 48 godzin od zatrzymania wniosek do sądu, który ma 24 godziny na zastosowanie aresztu. Innymi słowy, tymczasowe aresztowanie jest stosowane wyłącznie na podstawie postanowienia sądu o tymczasowym aresztowaniu wydanego na wniosek prokuratora. O skierowaniu wniosku rodzinę poinformuje jedynie adwokat.
Areszt tymczasowy w praktyce – rola sądu, prokuratora i obrońcy na posiedzeniu aresztowym
Sąd doprowadza podejrzanego na posiedzenie aresztowe, gdzie następuje ponowne przesłuchanie podejrzanego. Na posiedzeniu podejrzanemu może towarzyszyć jedynie obrońca, wstęp dla osób bliskich jest wzbroniony. O aresztowaniu sąd powiadamia jedną osobę bliską telefonicznie. W praktyce wniosek prokuratora o areszt w 90% kończy się dla podejrzanego aresztem śledczym. Kluczowe znaczenie ma udział adwokata na etapie aresztowym, umożliwiając odrzucenie niekiedy tendencyjnych dowodów przedstawionych przez prokuratora i przedstawienie własnych dowodów, których zatrzymany, pozbawiony telefonu, komputera i kontaktu z bliskimi, najczęściej nie jest w stanie przedstawić sam. Adwokat jest na tym etapie jedynym łącznikiem rodziny z podejrzanym.
W teorii areszt powinien być wykorzystywany wyłącznie w przypadku, gdy inne środki zapobiegawcze (dozór, zakaz opuszczania kraju, kaucja) nie są wystarczające. W praktyce areszt bywa nadużywany i stanowi formę przymusu dla podejrzanego, który nie idzie na pełną współpracę z Policją i Prokuraturą. Areszt tymczasowy orzekany jest jedynie na mocy postanowienia o tymczasowym aresztowaniu wydanego przez sąd w celu ochrony prawidłowego przebiegu postępowania karnego. Należy odróżnić tymczasowe aresztowanie od kary pozbawienia wolności w zakładzie karnym – areszt tymczasowy nie jest karą (sankcją), lecz jedynie środkiem zapobiegawczym.
Kiedy sąd może zastosować tymczasowe aresztowanie? Przesłanki w KPK i praktyka stosowania
Sąd może tymczasowo aresztować osobę na wniosek prokuratora w określonych sytuacjach, zgodnie z kodeksem postępowania karnego. Tymczasowe aresztowanie polega na pozbawieniu osoby wolności na czas trwania sprawy karnej. Zastosowanie tego środka jest możliwe, jeśli gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo, a także spełniona jest co najmniej jeden z pozostałych ustawowych warunków (przesłanek):
- Obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego – jeśli istnieje uzasadniona obawa, że oskarżony ucieknie lub się ukryje (zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu), co mogłoby utrudnić postępowanie karne.
- Obawa matactwa – jeśli istnieje uzasadniona obawa, że oskarżony może utrudniać postępowanie karne, np. poprzez wpływanie na świadków, nakłanianie do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień, czy zacieranie lub ukrywanie dowodów.
- Groźba surowej kary – tymczasowe aresztowanie może być stosowane, jeżeli oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo gdy sąd pierwszej instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata. Wówczas, z uwagi na groźbę surowej kary, domniemywa się, że podejrzany będzie skłonny uciec.
Pamiętajmy, że areszt tymczasowy może być stosowany jedynie wtedy, gdy inne, mniej dolegliwe środki zapobiegawcze (np. poręczenie majątkowe, dozór policyjny) okazały się niewystarczające.
W praktyce zagrożeni aresztem są zwłaszcza obcokrajowcy, którzy w oczach Policji i prokuratury nie mają silnych związków z Polską i w sytuacji zagrożenia wysoką karą mogą stosunkowo łatwo uciec z kraju.
Areszt tymczasowy na 3 miesiące – co dalej?
Po upływie początkowego okresu (np. 3 miesięcy) sąd musi ponownie, na wniosek prokuratora, ocenić, czy istnieją podstawy do dalszego trzymania podejrzanego w areszcie. Wiele osób zastanawia się, ile może trwać tymczasowe aresztowanie. Zgodnie z przepisami początkowy trzymiesięczny okres może być przedłużany przez sąd (na wniosek prokuratora) o kolejne miesiące. Łączny czas pobytu w areszcie śledczym przed wydaniem wyroku w pierwszej instancji nie powinien przekraczać 2 lat. W wyjątkowych przypadkach (np. bardzo skomplikowane sprawy) sąd apelacyjny może wyrazić zgodę na dalsze przedłużenie aresztu ponad ten limit.
W szczególnych sytuacjach sąd może też zastosować areszt na krótszy okres niż 3 miesiące. Zdarzają się np. postanowienia o aresztowaniu na 14 dni albo miesiąc, jeśli przewiduje się szybkie zakończenie postępowania lub uzna, że zabezpieczenie dowodów przez krótszy czas będzie wystarczające. Nie istnieje przy tym „warunkowe tymczasowe aresztowanie” – jeśli sąd postanowi o areszcie, jest on bezwarunkowy (podejrzany trafia do celi); w przeciwnym wypadku stosuje się po prostu wolnościowe środki zapobiegawcze zamiast aresztu.
Jeżeli podejrzany odbywa już karę pozbawienia wolności lub przebywa w areszcie w innej sprawie, może zostać zastosowany tzw. areszt nakładczy w nowym postępowaniu. W praktyce areszt nakładczy oznacza, że osoba pozostaje za kratami, a okres dodatkowego tymczasowego aresztowania może zostać zaliczony na poczet przyszłej kary w nowej sprawie.
Jak wygląda dzień w areszcie śledczym? Prawa osoby tymczasowo aresztowanej
Tymczasowe aresztowanie jest jedną z najcięższych form zabezpieczenia procesowego, stosowaną w polskim prawie karnym. W praktyce oznacza nagłe zniknięcie na co najmniej 3 miesiące z życia danej osoby. Po decyzji o zastosowaniu aresztu podejrzany trafia do aresztu śledczego, gdzie jest izolowany od świata zewnętrznego. Osoby tymczasowo aresztowane mają znacznie mniej praw niż osoby skazane, odbywające karę pozbawienia wolności w zakładzie karnym. W praktyce oznacza to często zakaz widzeń i rozmów telefonicznych z bliskimi (widzenie, jeśli zostanie wyjątkowo dozwolone, trwa standardowo około 60 minut). Kontakt z otoczeniem tymczasowo aresztowany ma zazwyczaj jedynie z adwokatem, który uzyska zgodę prokuratora.
Dzień w areszcie śledczym jest ściśle zorganizowany: pobudka, posiłki i wyjście na spacer odbywają się o ustalonych porach. Większość czasu tymczasowo aresztowani spędzają w celach. Mają oni ograniczony dostęp do informacji ze świata zewnętrznego (np. prasy czy telewizji), a ich korespondencja podlega kontroli i cenzurze. Osadzeni mają prawo do opieki medycznej oraz podstawowych warunków sanitarnych. Jedyną osobą, z którą tymczasowo aresztowany może się kontaktować bezpośrednio, jest jego obrońca (adwokat) – i to wyłącznie po uzyskaniu zgody prokuratora prowadzącego sprawę, a także inne osoby, którym zgody udzielił prokurator.
Jak bronić się przed tymczasowym aresztowaniem? Rola adwokata w postępowaniu aresztowym
Aby skutecznie bronić się przed aresztem, warto znać swoje prawa oraz procedury związane z jego zastosowaniem. W praktyce sprowadza się to do ustanowienia adwokata na możliwie wczesnym etapie. Postępowanie aresztowe to czas intensywnej pracy dla adwokata, który stara się obrać korzystną linię obrony, przedstawiając dowody świadczące na korzyść podejrzanego i podważające dowody obciążające. To adwokat uczestniczy w posiedzeniach sądu, przesłuchaniach, przegląda akta, analizuje dowody, kontaktuje się z rodziną podejrzanego i składa zażalenia na postanowienia o tymczasowym aresztowaniu.
Skuteczna obrona przed tymczasowym aresztowaniem – kroki, które warto podjąć
Oto kilka kroków, które mogą pomóc w obronie:
- Zrozumienie podstaw tymczasowego aresztowania: Tymczasowe aresztowanie może zostać zastosowane tylko w określonych sytuacjach. Musi istnieć uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, a także jedna z okoliczności określonych w art. 258 Kodeksu postępowania karnego (np. groźba ukrycia lub ucieczki, matactwo dowodowe, grożąca oskarżonemu surowa kara). Areszt nie może być stosowany w sposób uznaniowy, a decyzja sądu powinna być dobrze uzasadniona. W praktyce bywa różnie (patrz: areszt wydobywczy).
- Złożenie zażalenia na postanowienie o tymczasowym aresztowaniu: Jeśli sąd zdecyduje o tymczasowym aresztowaniu, trzeba złożyć zażalenie na tymczasowe aresztowanie do sądu rejonowego, który (w teorii) rozpatrzy je w ciągu 7 dni – w praktyce trwa to zazwyczaj dłużej. Zażalenie powinno opierać się na mocnych argumentach prawnych, takich jak:
- Niewinność lub brak należycie udowodnionej winy (to nie to samo);
- Brak podstaw do zastosowania aresztu (np. brak ryzyka ucieczki czy zakłócania postępowania);
- Możliwość zastosowania innych środków zapobiegawczych, takich jak poręczenie majątkowe, zakaz kontaktu z określonymi osobami czy dozór policyjny;
- Nieproporcjonalność środka w stosunku do wagi zarzucanego przestępstwa.
- Czasu nie ma wiele – na złożenie zażalenia adwokat ma 7 dni. Udział w posiedzeniu zażaleniowym może wziąć jedynie adwokat; podejrzany nie jest doprowadzany na to posiedzenie.
- Wykazanie nieproporcjonalności aresztu: Obrona może podkreślić, że tymczasowe aresztowanie jest środkiem zbyt drastycznym w odniesieniu do charakteru zarzucanego przestępstwa. Warto wskazać, czy oskarżony współpracował z organami ścigania, czy nie ma ryzyka ucieczki, ani też nie stwarza zagrożenia dla innych osób.
- Propozycja innych środków zapobiegawczych: Sąd ma obowiązek rozważyć alternatywne środki zapobiegawcze przed zastosowaniem tymczasowego aresztu. Adwokat powinien wskazać na możliwość zastosowania łagodniejszych form, takich jak:
- Poręczenie majątkowe (kaucja)
- Dozór policyjny
- Zakaz opuszczania kraju połączony z zatrzymaniem paszportu
- Zakaz kontaktowania się z niektórymi osobami
- Prezentacja argumentów w postępowaniu sądowym: Podczas posiedzenia lub rozprawy, na której rozpoznawana jest kwestia tymczasowego aresztu, obrona powinna skupić się na przedstawieniu dowodów wykazujących, że zastosowanie aresztu nie jest konieczne. Mogą to być argumenty dotyczące stanu zdrowia oskarżonego, jego sytuacji rodzinnej i zawodowej, czy też jego dotychczasowej postawy wobec toczącego się śledztwa.
- Obrona w trakcie śledztwa: Po zastosowaniu aresztu adwokat powinien działać aktywnie, zgłaszając wnioski o zwolnienie z aresztu tymczasowego, monitorując postępy śledztwa oraz badając, czy działania Policji i prokuratury są zgodne z przepisami prawa.
Zwolnienie z aresztu tymczasowego – kiedy możliwe i ile wynosi kaucja?
Zwolnienie z aresztu tymczasowego następuje, gdy ustaną przyczyny jego stosowania lub gdy sąd uzna, że można zastosować łagodniejsze środki. Podejrzany (tymczasowo aresztowany) może wyjść na wolność na mocy postanowienia sądu o uchyleniu aresztu, np. w wyniku uwzględnienia zażalenia obrony lub po wpłaceniu poręczenia majątkowego (kaucji), a także w przypadku nieprzedłużenia środka na dalszy okres. Ile wynosi kaucja za zwolnienie z aresztu? Nie ma z góry ustalonej kwoty – wysokość kaucji (poręczenia majątkowego) określa sąd, biorąc pod uwagę m.in. charakter zarzutów, sytuację majątkową podejrzanego i grożącą karę. Może to być zarówno kilka tysięcy, jak i kilkaset tysięcy złotych. Po wpłaceniu kaucji i spełnieniu ewentualnych dodatkowych warunków (np. dozór policyjny, zakaz opuszczania kraju), następuje zwolnienie z aresztu. Zazwyczaj zwolnienie odbywa się niezwłocznie – najczęściej tego samego dnia po wydaniu decyzji i dopełnieniu formalności. Wniosek o zwolnienie z aresztu tymczasowego może złożyć obrona w każdej chwili, gdy pojawią się przesłanki przemawiające za uchyleniem aresztu (np. osłabnięcie dowodów winy, pogorszenie stanu zdrowia podejrzanego). Jeśli sąd przychyli się do takiego wniosku, tymczasowo aresztowany zostaje wypuszczony na wolność.
Ważne jest, aby współpracować z doświadczonym i zaufanym adwokatem, który dobrze zna procedury prawa karnego i potrafi skutecznie argumentować przed sądem.
